Het thema leiderschap stond vaak centraal in mijn leven. Aan onze keukentafel werd vol geestdrift gesproken over politiek en bestuur. Ik kon mijn hart ophalen bij het kijken naar de dynamische groepsprocessen op onze boerderij waarin de kudde met Friese stamboekkoeien een centrale rol speelde. De ziekte van koe Emma had voor mij als kind impact. Ze werd ziek en staande in de stal geopereerd, herstelde, maar kon geen kalveren meer krijgen en stond ‘droog’. Mijn vader, die een strikt economisch principe hanteerde, besloot in deze koe te investeren in plaats van haar naar de slager te sturen. Wat bezielde hem af te wijken van zijn principes?
Koe Emma was de leider van de kudde. Dat had iedere koe van haar over kunnen nemen, maar door haar kwaliteiten diende zij mijn vader in iets: het was een hele rustige koe, ze schrok zelden, bleef kalm en volgde de instructies geduldig op. Die kwaliteiten had de kudde nodig als wij haar in de zomer twee maal daags van en naar de melkstal dreven over een drukke weg, bezet door het vrachtverkeer van de mijnindustrie. Die tocht was niet zonder risico. Met de drukte op die weg en het kabaal van de soms toeterende of luidruchtig remmende vrachtwagens kon de kudde gemakkelijk op hol slaan. Maar niet met koe Emma aan kop. Snel was de kudde onder haar leiding niet, maar ze bracht de kudde wel veilig thuis.
Was onze koe Emma daarmee een goede leider? Ja en nee. Ze was een goede leider voor dat moment, in die situatie. Leiderschap zit niet in de eigenschap van één leider, maar is een dynamisch proces van een groep. De situatie of het doel bepaalt aan welke leiderschapskwaliteiten behoefte is om de groep het verst te brengen. Goede leiders overzien de complexe dynamische processen van groepsdynamiek en kunnen zien welke kwaliteiten nodig zijn.
Poem that inspirered a nation
Als hij de moed bijna opgaf, reciteerde hij dit prachtige gedicht. Het hielp hem door te gaan in wat hij leidde.
Leiderschap
Leiderschap begint met zelfkennis: persoonlijk leiderschap is essentieel om anderen leiding te geven. Bij leiderschapsontwikkeling en executive coaching komt dit uitgebreid aan bod. Maar er is meer nodig om die complexe processen te kunnen doorzien en daar goed op te kunnen reageren. Het betekent ook bewustwording van macht en grenzen, herkenning en respect voor irrationeel gedrag, geduld met de konijnenpaadjes van de organisatie, sensitiviteit voor cultuurdragers en cultuurbepalende normen en waarden. Bij leiderschapsontwikkeling besteed ik, op cognitief en gevoelsniveau, veel aandacht aan een verkenning van:
1. De individuele kwaliteiten, normen, waarden en overtuigingen;
2. Het gedrag en de bronnen van gedrag, de cultuur- en karakterstructuren;
3. Groepsdynamische processen, beïnvloedingsmethodieken, omgaan met weerstand en conflicten.
Peer super- en intervisie
In het onderwijs en de gezondheidszorg wordt intervisie al een hele tijd toegepast, maar ook het bedrijfsleven, overheden en andere non-profitorganisaties hebben het ontdekt, zij het vaak onder de naam Peer Review of collegiale consultatie. Eigenlijk was het fenomeen een beetje op z’n retour, maar dankzij vernieuwende en creatieve werkvormen is het gelukkig nieuw leven in geblazen.
In organisaties waar ik hier al langer mee werk, is intervisie gegroeid naar een breed ingezet instrument voor professionalisering en (zelf)reflectie. Bij veranderingsprocessen en leiderschapsontwikkeling is het een zeer effectieve werkvorm. Intervisie wordt helaas te vaak gebruikt als een containerbegrip, bijvoorbeeld om met elkaar de discussie aan te gaan over ‘hot issues. Iemand die in een groep uitlegt wat een ander fout heeft gedaan is niet met intervisie bezig maar met ongezouten kritiek. Een oploop van collega’s bij het koffieapparaat of napraten over het project op vrijdagmiddag bij een borrel heeft weinig meer met intervisie te maken.
Er zijn wel degelijk kenmerken waaraan intervisie zou moeten voldoen om voor de deelnemers een optimaal effect te sorteren en nog belangrijker: om het veilig, ongedwongen, leuk te maken en om elkaar spelenderwijs de ‘spiegel voor te houden’. Essentieel is de focus op het behalen van optimale resultaten van álle deelnemers. Er zijn geen hiërarchische verschillen, de intervisiedeelnemers zijn gelijkwaardig. Bij intervisie kan de ingebrachte casus inhoudelijk aan de orde komen, maar meer ervaren groepen gaan een slag dieper en werken op gedrags- en drijfverenniveau. Zo kan ‘spelenderwijs’ en in een veilige setting worden gekeken naar het effect van de eigen verbale en vooral non-verbale communicatie.
The Power of Vulnerability
Brene Brown: een krachtige vrouw die ons laat zien wat kwetsbaarheid brengt, inmiddels vervolgd met evenzo prachtige TEDtalks en een boek.
Die veiligheid is een absolute voorwaarde voor de deelnemers om zich open en kwetsbaar op te stellen. Bij beginnende groepen treed ik daarom vaak in de eerste fase op als intervisiebegeleider. Ik creëer een basis voor de veiligheid in de groep, help bij het stellen van leerdoelen, attendeer op verkapte demonstraties van vaardigheden, spiegel op oordeel-loos luisteren en vragen stellen, en stimuleer ieders inbreng en nieuwsgierigheid naar elkaar. De deelnemers krijgen van mij een uitgebreide reader met werkvormen die hun helpen de intervisiebijeenkomsten te variëren.
Supervisie is in essentie hetzelfde, maar er wordt meer gewerkt op houding- en gedrags niveau. Daarnaast wordt door mij kennis overgedragen op het vlak van begeleidingstechnieken en adviesvaardigheden. Zo’n groep sluit vaak niet af met concrete adviezen. Er ligt voor de inbrenger stof tot nadenken, waar overigens ook veel andere deelnemers zichzelf in kunnen her